देवानगञ्ज । नेपालमा यस वर्षको मनसुनले अनौठो मोड लिएको छ। सामान्यतया जुन १३–१४ (जेठको अन्त्यतिर) भित्रिने मनसुन यसपालि औसत समयभन्दा करिब १५ दिनअघि नै, जेठ १५ मा कोशी प्रदेश हुँदै नेपाल प्रवेश गर्यो। तर, प्रारम्भिक उत्साहपछिको अवस्था निराशाजनक छ—मनसुन नेपालभित्र टिक्नै सकेन।
मौसमविद् गोविन्द झाका अनुसार, फिलिपिन्स क्षेत्रतिर विकसित भएको शक्तिशाली न्यूनचापीय क्षेत्रका कारण मनसुनी वायुले आफ्नो दिशा परिवर्तन गर्यो र पूर्वी एसियातिर फर्कियो। यसको प्रत्यक्ष प्रभाव नेपालका लागि गम्भीर बनिरहेको छ। मनसुन कोशी प्रदेशमा छिरे पनि अन्यत्र फैलिन नसक्नुले मौसम प्रणालीको अस्थिरता देखाएको छ।
जेठ १७ मा पूर्वी नेपालमा देखिएको असामान्य वर्षा र त्यसपछिको बाढीको असर अहिले पनि स्मरणीय छ। धरान–धनकुटा सडकखण्डको भत्किएको संरचना र झापामा डुबानमा परेका घरहरूले मनसुनको सुरुको झट्काको साक्षी बनेका छन्। त्यसयता देशका अन्य भागहरूमा पर्याप्त वर्षा भएको छैन, बरु तापक्रम क्रमशः बढ्दो छ।
यस्तो अवस्थामा मौसमविद्हरूले मनसुन ‘ब्रेक’ मा गएको स्पष्ट संकेत गरेका छन्। अर्थात, मनसुन सक्रिय हुन नपाएर अल्पविराममा गएको छ। यो अवस्था जलवायु सन्तुलनका दृष्टिले चिन्ताजनक हो। ब्रेकको अर्थ कतै एक्कासी अत्यधिक वर्षा र कतै लामो समयसम्मको खडेरी पनि हुनसक्छ।
पश्चिम र मध्य नेपालमा पश्चिमी तथा स्थानीय वायुले केही क्रियाशीलता देखाए पनि तिनले मनसुन ल्याउने क्षमता राख्दैनन्। बंगालको खाडीबाट आउने मनसुनी वायु अहिले कमजोर अवस्थामा रहेको बुझिन्छ। परिणामतः, मुलुकभर गर्मीको मात्रा अस्वाभाविक रूपले बढिरहेको छ।
यसैबीच सरकार र सरोकारवाला निकायहरूले मौसमको यो अस्थिर अवस्थालाई गम्भीर रूपमा लिनु जरुरी छ। बाढी, पहिरो र खडेरीको सम्भाव्य जोखिमलाई ध्यानमा राखी पूर्वतयारी गर्न आवश्यक देखिन्छ। जलवायु परिवर्तनको असर नेपाली जनजीवनमा यति प्रत्यक्ष रूपमा देखिनु अब सामान्य मान्न मिल्दैन।
नेपालको कृषि, जलस्रोत, पूर्वाधार र स्वास्थ्य क्षेत्रमा मनसुनको अस्थिरताको असर गहिरो हुनसक्छ। त्यसैले यो समय चेतावनीको हो—नैसर्गिक संकेतलाई अवज्ञा गर्ने होइन, तयारीका साथ सामना गर्ने हो।
प्रकाशित मिति: २०२५-०६-११ , समय : ०९:०४:०८ , ३ हप्ता अगाडि