देवानगञ्ज । सुनसरी जिल्लाको देवानगञ्ज गाउँपालिका–१ मा बसोबास गर्ने सन्जय मेहता आज आफ्नै मेहनतले गाउँमा उदाहरणीय बनेका छन्। आठ बिगाहा जमिनमा व्यवसायिक खेती गर्दै आएका सन्जयको दिनचर्या बिहान सबेरै सुरु हुन्छ। हामी उहाँलाई भेट्न बिहान खेतमा पुग्दा, उहाँ एउटा खेतमा पम्पसेटमार्फत सिँचाइ गरिरहनु भएको थियो।
सन्जयको जीवनमा न त सरकारी सुविधा छ, न कुनै विशेष पहुँच। तर, उहाँको अठोट, परिश्रम र दृढ संकल्पले आज उहाँलाई आत्मनिर्भर कृषक बनाएको छ। उहाँको खेती, संघर्ष, सन्तानप्रतिको जिम्मेवारी र शासनप्रणालीप्रतिको चिन्तन – सबै मिलेर एक प्रेरणादायी कथामा रूपान्तरण भएको छ।
सानैदेखि खेतमा पसिना
सन्जय मेहता खेती किसानीमा पहिलो पल्ट होमिएको समय उहाँ बाल्यकालमै हुनुहुन्थ्यो। गाउँघरमा शिक्षाभन्दा खेतबारी र दैनिकी प्राथमिकतामा पर्दा सन्जयको औपचारिक शिक्षा कक्षा ११ सम्ममै सीमित रह्यो। “विद्यालय जान मन त हुन्थ्यो,” उहाँ भन्छन्, “तर खेतको कामले पछ्याउँदै पढाइ छुट्यो।” उहाँको अनुहारमा अझै त्यसबेलाको पछुतो झल्किन्छ।
पढ्न नपाएको पीडाले उहाँको सपना मरेन। बरु त्यो सपना उहाँका छोराछोरीको शिक्षामा देखिएको छ। “म सकिन, तर सन्तानले डाक्टर वा इञ्जिनियर बनून् भन्ने चाहना छ,” उहाँ भन्छन्।
आठ बिगाहा जमिनको सम्भावना
उहाँको कुल खेतीयोग्य जमिन आठ बिगाहा छ, जसमा उखु, केरा, परवल, घेरा, भिन्डीलगायत नगदे तथा तरकारी बाली लगाइएको छ। विशेषगरी उहाँले २.५ बिगाहा क्षेत्रफलमा उखु लगाएका छन्, जसबाट प्रत्येक वर्ष राम्रो आम्दानी हुन्छ। १५ कट्ठा क्षेत्रफलमा केराको बगैँचा हरियाली बनाइएको छ भने बाँकी खेतमा विभिन्न मौसमी तरकारी लगाइएका छन्।
“पहिले धान र गहुँ मात्रै हुन्थ्यो,” सन्जय सम्झन्छन्, “ती बालीले पेट त पालिन्थ्यो, तर घर चलाउन गाह्रो थियो। तरकारी र नगदे बालीतर्फ मोडिएपछि आर्थिक अवस्था सुध्रिएको हो।”
सिँचाइको समस्या, समाधान आफ्नै प्रयासमा
तर खेती गर्न सजिलो छैन। देवानगञ्ज क्षेत्रमा सिँचाइका लागि आवश्यक संरचना छैन। “यहाँ पैनी छैन, सरकारी योजना लागू छैन,” सन्जय भन्छन्, “पम्पसेटकै भरमा सिँचाइ गर्नुपर्छ, डिजेल महँगो पर्छ।”
उहाँको खेतहरू छुट्टाछुट्टै ठाउँमा रहेकोले खेतमा पुग्ने बाटो, सिँचाइ व्यवस्थापन, मल व्यवस्थापन सबैकुरा आफैँ मिलाउनु पर्छ। उहाँ भन्छन्, “पैनी भए त सस्तो पर्थ्यो, तर हामीले खर्च गरेरै उत्पादन बढाएका छौँ।”
सन्तान शिक्षामा लगानी : खेतीको कमाइले सम्भव
सन्जयका एक छोरा र दुई छोरी छन्। तीनै सन्तानलाई उहाँले बोर्डिङ स्कुलमा पढाएका छन्। जेठो छोरा अहिले क्याम्पस पढिरहेका छन् भने दुई सन्तान अझै स्कुलमै छन्। “वार्षिक आम्दानी दस लाखजति पुग्छ,” उहाँ भन्छन्, “त्यहीबाट खर्च चल्छ, छोराछोरी पढ्छन्।”
उहाँका अनुसार, सन्तानको पढाइमा लाग्ने खर्च, घरको दैनिकी र खेतीको पुनः लगानी सबै उहाँको उत्पादनबाट नै चलिरहेको छ। उहाँ भन्छन्, “म कहिल्यै सरकारी अनुदानको भरमा बसेको छैन, आफ्नै मेहनतमा भर पारेको छु।”
बजारको पहुँच : व्यापारी आफैं खेतमा
उपजको बिक्रीका लागि बजार खोज्नुपर्ने झन्झट छैन। “ब्यापारीहरू आफैँ खेतमै आइपुग्छन्,” सन्जय बताउँछन्, “उनीहरू नियमित आउँछन्, उपज लैजान्छन्। कहिलेकाहीं म देवानगञ्ज हटिया पनि जान्छु।”
यसले गर्दा उत्पादन बेच्न सहज भएको छ, साथै सिधै ग्राहकसँग सम्बन्ध भएपछि मूल्य पनि तुलनात्मक रूपमा राम्रै पाइने गरेको सन्जय बताउँछन्।
स्थानीय सरकारप्रति असन्तुष्टि
त्यति ठूलो परिश्रम गर्ने किसानका लागि दुखद पक्ष के छ भने उहाँलाई अहिलेसम्म सरकारी कुनै सहयोग प्राप्त भएको छैन। “स्थानीय सरकारले केही पनि गरेन,” सन्जय भन्छन्, “सुनिन्छ—योजनाको बजेट आयो, अनुदान आयो, तर त्यो पहुँचवालाहरूको हो। हामीजस्ता किसानको पालो आउँदैन।”
उहाँको विचारमा सरकारका कृषि अनुदान योजनाहरू पत्रपत्रिकामा मात्र सीमित छन्, व्यवहारमा किसानले त्यो महसुस गर्न पाएका छैनन्।
सहयोगी परिवार र सामूहिक उन्नति
सन्जयको सफलता केवल उहाँको होइन, उहाँको परिवारको सामूहिक प्रयास हो। खेतको काममा श्रीमतीदेखि छोराछोरीसम्म सघाउने गर्छन्। “सबै काम सधैं न भए पनि, समय पाउँदा साथ दिन्छन्,” उहाँ भन्छन्, “सहयोगी हातबिना म एक्लैले यो सम्भव थिएन।”
उहाँको खेतमा गाउँका केही व्यक्ति पनि सिजन अनुसार काम गर्छन्। यसरी उहाँले आफ्नै माध्यमबाट गाउँमा रोजगारसमेत सिर्जना गरेका छन्।
सन्देश : सरकारी सहयोग नपाए पनि आत्मनिर्भर बन्न सकिन्छ
“खेती गरौं, तर सोचेर, योजनासहित,” सन्जयको स्पष्ट सन्देश छ। उहाँको दृष्टिकोण अनुसार, सरकारले सहयोग गरे राम्रो, नगरे पनि किसानले व्यवसायिक सोच र मेहनतले परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
उहाँको कथा सरकारलाई पनि एउटा सन्देश हो – यदि यस्तो किसानलाई सिँचाइ, बीउ, मल, तालिम र प्रविधिको उचित समर्थन दिइयो भने, उनीहरूले अझ ठूलो योगदान दिन सक्छन्।
निष्कर्ष : सन्जयको कथा, हजारौं किसानको आवाज
सन्जय मेहताको कथा एउटा व्यक्तिको मात्र होइन, त्यो हजारौं किसानहरूको प्रतिनिधि कथा हो, जो बिना सरकारी सहयोग आफ्नो भविष्य निर्माण गरिरहेका छन्। सरकार र नीति निर्माताहरूले यी आवाज सुनेर, सही ठाउँमा लगानी गरेमा, कृषिमा आत्मनिर्भरता र मुलुकको समृद्धिको आधार बलियो बन्न सक्छ।
प्रकाशित मिति: २०२५-०५-१३ , समय : १९:०३:३३ , २ महिना अगाडि